گزارش بانک مرکزی از آمار چک‌های مبادله شده در شهریور سال 98
بانک مرکزی به تازگی آمار چک‌های منتشر شده در شهریور سال جاری را منتشر نموده است. طبق این گزارش، در شهریور ماه امسال حدود ۵/ ۷ میلیون فقره چک با ارزش تقریباً ۸۳ هزار میلیارد تومان مبادله شده است که از نظر ارزش، حدود ۴ درصد نسبت به ماه میانی تابستان کاهش یافته است؛ این کاهش می‌تواند نشان‌دهنده رکود اقتصادی باشد. طبق برآوردها چک حدود ۵ درصد از کل تراکنش‌های مالی کشور را پوشش می‌دهد. سرانه کل چک‌های مبادله‌ای در کشور حدود ۱۱ میلیون تومان بوده است که از لحاظ متوسط ارزش چک مبادله‌ای، استان تهران با ۱۸ میلیون تومان در صدر و استان یزد با ۵ میلیون تومان در انتهای این رتبه‌بندی قرار دارد. متوسط ارزش سرانه چک‌های برگشتی حدود ۱۶ میلیون تومان و بیشتر از ارزش سرانه چک‌های مبادله‌ای بوده است؛ این اطلاعات نشان می‌دهد عمده چک‌های برگشتی، ارزش کلان داشته‌اند. به لحاظ ارزش سرانه چک‌های برگشتی، هرمزگان با ۲۹ میلیون تومان در صدر و کهگیلویه و بویراحمد با ۷ میلیون تومان در قعر جدول قرار دارد.
ضریب نفوذ چک در اقتصاد
گزارش بانک مرکزی آمار مربوط به چک‌های مبادله‌ای، وصولی و برگشتی را به تفکیک استان‌های مختلف ارائه می‌دهد. تغییر روند در چک‌های مبادله‌ای و برگشتی ضمن اینکه می‌تواند پیش‌بینی از مسیر آتی اقتصاد باشد، نحوه تغییر توزیع درآمد در مناطق کشور را تا حدودی نمایان می‌سازد. طبق این گزارش، در مجموع در شهریور سال‌جاری حدود ۷ میلیون و ۴۷۶ هزار فقره در کل استان‌های کشور چک مبادله شده است که تعداد کل چک‌های مبادله‌ای در شهریور حدود ۱۰ درصد کل جمعیت کشور بوده است؛ به این معنا که به‌طور متوسط از هر ۱۰ نفر یک نفر اقدام به مبادله چک کرده است؛ البته با این فرض که هیچ فردی بیش از یک بار اقدام به مبادله چک نکرده باشد؛ این مقایسه حساب سرانگشتی از ضریب نفوذ چک به‌عنوان یک ابزار پوشش مبادلات می‌دهد. همچنین ضریب نفوذ چک در اقتصاد را می‌توان از طریق تولید ناخالص داخلی اسمی نیز برآورد نمود. تولید ناخالص داخلی در مقیاس اسمی تا حدودی کل مبادلات انجام شده در اقتصاد را نشان می‌دهد؛ برخی از این مبادلات با استفاده از چک پوشش داده می‌شود و بخشی دیگر به‌صورت نقدی یا هر ابزار دیگری است. بنابراین به منظور محاسبه ضریب نفوذ چک به‌عنوان یک ابزار مبادله، می‌توان کل حجم چک مبادله‌ای در شهریور را با تولید ناخالص داخلی اسمی در این ماه مقایسه کرد؛ می‌توان در یک حالت فرضی تولید ناخالص داخلی سالانه در سال جاری را حدود ۲۲۰۰ هزار میلیارد تومان در نظر گرفت؛ اگر این مقدار را بر عدد ۱۲ تقسیم کنیم، مقدار تقریبی تولید ناخالص داخلی اسمی در شهریور به دست می‌آید. بر این اساس این عدد حدود ۱۸۰ هزار میلیارد تومان می‌شود؛ این عدد به‌طور تقریبی کل تراکنش‌های مالی انجام شده در اقتصاد (مبادلات مربوط به تولیدات ماه‌های قبل صفر در نظر گرفته شده است) در شهریور ماه را به تصویر می‌کشد. از این مقدار حدود ۸۳ هزار میلیارد تومان(حدود ۵ درصد) با استفاده از ابزار چک پوشش داده شده است؛ ۹۵ درصد دیگر از تراکنش‌ها با استفاده از ابزارهایی مانند تراکنش لحظه‌ای، معامله نقدی و… پوشش داده می‌شود. بنابراین، به‌طور کلی می‌توان با تقریب گفت ضریب نفوذ تعدادی چک نسبت به جمعیت حدود ۱۰ درصد و ضریب نفوذ آن به لحاظ مقدار نسبت به کل تراکنش‌های مالی در اقتصاد حدود ۵ درصد است.
آمار چک‌های برگشتی و وصولی:
حجم کل چک‌های مبادله شده نسبت به مرداد ماه حدود ۴ درصد کاهش یافته است. این کاهش می‌تواند ناشی از عوامل مختلف از جمله تولید ناخالص داخلی در شهریور نسبت به مرداد، استقبال کمتر از چک‌ها در شهریور و یا کاهش مبادلات نامرتبط با تولید در شهریور ماه باشد. طبق آمار سال‌های گذشته، معمولاً استفاده از چک در شهریور نسبت به مرداد افزایش می‌یافت، بنابراین در صورتی که بر آمارهای سال‌های قبل تکیه کنیم، کاهش چک‌های مبادله‌ای بیانگر کاهش تولید ناخالی داخلی در این ماه است.
در شهریورماه سال جاری از ۷ میلیون و ۴۷۵ هزار فقره چک مبادله شده حدود ۶۸۸ هزار فقره برگشت خورده است و نسبت چک‌های برگشتی در شهریور حدود ۲/ ۹ درصد بوده است. تعداد چک‌های برگشتی در شهریور سال جاری نسبت به ماه قبل از آن حدود ۶ درصد افزایش یافته است. با وجود افزایش تعداد چک برگشتی، اما ارزش چک‌های برگشتی به میزان خفیفی کاهش یافته است. به لحاظ ارزش، از کل حدود ۸۳ هزار میلیارد تومان چک مبادله شده در شهریور، حدود ۱۱ هزار میلیارد تومان از آن برگشت خورده است. به این معنا که به لحاظ ارزش، نسبت چک‌های برگشتی ۱۳ درصد بوده است.
معاملات کلان در کدام استان‌ها بوده است؟
در شهریور 1398 در حالی که به لحاظ تعداد، حدود ۳۲ درصد از کل چک‌های مبادله شده مربوط به استان تهران بوده است اما به لحاظ ارزش سهم این استان حدود ۵۱ درصد بوده است و سرانه چک‌های مبادله‌ای در این استان به میزان قابل توجهی از استان‌های دیگر بیشتر است؛ به بیان دیگر به‌طور متوسط ارزش تراکنش در هر معامله پوشش داده شده توسط چک، در استان تهران بالا بوده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد این استان با اختلاف در رتبه اول به لحاظ سرانه ارزش چک مبادله‌ای قرار دارد. بعد از استان تهران عمدتاً استان‌هایی که به‌عنوان مراکز تجاری قلمداد می‌شوند در رتبه‌های بعدی قرار گرفته‌اند. استان بوشهر در رتبه دوم قرار دارد؛ میانگین ارزش هر چک در این استان حدود ۱۴ میلیون تومان بوده است. بعد از آن استان‌های هرمزگان و خوزستان با میانگین حدود ۱۳ میلیون تومان در رتبه‌های سوم و چهارم قرار گرفته‌اند.
یزد در انتهای جدول رتبه‌بندی استان‌ها از لحاظ ارزش سرانه چک‌های مبادله‌ای:
طبق گزارش بانک مرکزی، استان یزد در انتهای جدول رتبه‌بندی استان‌ها از لحاظ ارزش سرانه چک‌های مبادله‌ای قرار دارد. ارزش هر چک مبادله‌ای در این استان تنها حدود ۵ میلیون تومان بوده است در حالی‌که این استان جزو استان‌های فقیر کشور نمی‌باشد. اینکه ارزش هر چک به‌طور متوسط در استان یزد کمتر از بقیه استان‌ها بوده می‌تواند ناشی از دو دلیل باشد: اولین دلیل احتمالی میزان استقبال نسبی بیشتر از چک به‌عنوان یک ابزار پرداخت است و آحاد اقتصادی در این استان رقم‌های پایین معامله را نیز با چک انجام می‌دهند. این تحلیل تا حدودی با مقایسه سهم استان یزد در تعداد چک‌های مبادله‌ای همخوانی دارد؛ در حالی که در ماه یادشده سهم استان یزد از ارزش چک‌های مبادله شده حدود ۳ درصد بوده اما سهم این استان در تعداد چک‌های مبادله شده حدود ۶ درصد بوده است. تفاوت سهم این استان در تعداد و ارزش نشان می‌دهد میزان پذیرش چک بین مردم این استان تا حدودی بالاست. دومین دلیل این است که به‌طور کلی معاملات در این استان کم حجم هستند. قبل از استان یزد، استان‌هایی مانند کرمانشاه با حدود ۴/ ۵ میلیون تومان و خراسان جنوبی با حدود ۶ میلیون تومان در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
استان‌های خوش‌حساب و بدحساب به لحاظ نسبت چک‌های برگشتی :
طق این گزارش استان گیلان کمترین نسبت چک برگشتی به کل چک‌های مبادله‌ای را داشته است (حدود 9 درصد). بعد از آن استان‌های خوزستان و بوشهر قرار دارند. در سوی مقابل، استان هرمزگان با نسبت حدود ۲۵ درصد بیشترین نسبت چک‌های برگشتی را داشته است.
آمار چک‌های برگشتی خرد و کلان:
طبق بررسی‌ها استان کهگیلویه و بویراحمد به لحاظ ارزش سرانه چک‌های برگشتی در انتهای جدول رتبه‌بندی قرار دارد. میانگین ارزش سرانه چک‌های برگشتی در این استان تنها ۷ میلیون تومان بوده است. بعد از آن، استان کرمانشاه با ۷ میلیون و ۴۰۰ هزار تومان در رتبه بعدی قرار دارد. به این معنا که در این دو استان، ارزش چک‌های مبادله‌ای پایین بوده است؛ با توجه به اینکه این دو استان در زمره استان‌های با درآمد پایین محسوب می‌شوند، می‌توان چنین استنباط کرد که برگشت چک در این استان‌ها می‌تواند تا حد زیادی تابعی از شرایط اقتصاد کلان کشور باشد. در سوی مقابل، استان هرمزگان با حدود ۲۸ میلیون تومان در صدر جدول می‌باشد. سرانه هر چک برگشتی در حالی در این استان ۲۸ میلیون تومان بوده که سرانه هر چک مبادله‌ای تنها ۱۳ میلیون تومان بوده است و بیانگر این است که در این استان مرزی، عمده چک‌های برگشتی چک‌های با رقم کلان بوده است. بعد از آن استان تهران در رتبه دوم قرار دارد، میانگین ارزش هر چک برگشتی در استان تهران حدود ۲۴ میلیون تومان بوده است؛ در این استان هم مانند استان هرمزگان چک‌های برگشتی عمدتاً چک‌های با ارقام کلان بوده است.