گزارش بانک مرکزی از آمار چک‌های برگشتی

اداره آمار اقتصادی بانک مرکزی ، آمار چک‌های مبادله مربوط به مرداد ۹۸ را منتشر کرد. می‌توان با داده‌های این گزارش، به شکل حدودی به شاخصی رسید که نشان می‌دهد اعتبار بازاریان نزد یکدیگر، در استان‌های مختلف به چه شکل است.

شاخص اعتباری

چک یک ابزار مهم در تسویه مبادلات خرد و کلان در اقتصاد ایران محسوب می‌شود. البته در طول سال‌های اخیر، با توجه به توسعه بانکداری الکترونیک، ابزارهای پرداخت الکترونیک ترویج زیادی یافته و نیاز به ابزارهای پرداخت سنتی، همچون اسکناس، مسکوک و انواع چک را کاهش داد. با این حال، همچنان چک یکی از مهم‌ترین ابزارهای نظام پرداخت کشور به حساب می‌آید. یکی از ویژگی‌های چک، جایگاه اعتباری آن است که امتیازی برای این ابزار پرداخت محسوب می‌شود.

هر چه نسبت چک‌های برگشتی به چک‌های مبادله‌ای در ناحیه‌ای پایین‌تر باشد، بیانگر آن است که بازیگران اقتصادی، در انجام به تعهدات خود موفق‌تر عمل کرده‌اند. توفیق در وصول چک و ایفای تعهدات، اعتبار فعالان بازار را نزد یکدیگر افزایش می‌دهد و به طور عکس، هر چه ضریب چک برگشتی بیشتر باشد، اعتبار عاملان اقتصادی به مرور کاهش خواهد یافت. در حقیقت آمار چک، می‌تواند شاخصی برای اندازه‌گیری اعتبار فعالان اقتصادی در نواحی مختلف کشور باشد.

میزان رشد ارزش چک‌ها

براساس گزارش بانک مرکزی در دومین ماه تابستان، حدود 7.3 میلیون فقره چک در کل کشور مبادله شد. ارزش چک‌های مبادله شده در حدود 86.6 هزار میلیارد تومان برآورد شده است. جالب اینکه هم از نظر تعدادی و هم از نظر ارزشی، چک‌‌های مبادله‌ای نسبت به تیرماه دچار عقب‌گرد شده‌اند. یعنی از تعداد چک‌های مبادله شده در سطح اقتصاد در مردادماه نسبت به تیرماه، 6.1% کاسته شده و چک کمتری برای تسویه مبادلات به کار رفته یا مبادلات کمتری رخ داده است. نکته دیگر اینکه افت ارزشی چک‌های مبادله‌ای، تندتر از افت تعدادی آنها بوده است؛ چراکه چک‌های مبادله‌ای در پنجمین ماه سال، 13.9% از ارزش خود را نسبت به چهارمین ماه سال از دست داده‌اند.

به‌طور کلی گزارش بانک مرکزی نشان می‌دهد که در ۵ ماه ابتدایی سال، تعداد تبادل چک در قیاس با سال گذشته، افت قابل ملاحظه‌ای کرده است. در سال جاری، به‌طور میانگین در هر ماه، 6.8 میلیون فقره چک مبادله شده است؛ در حالی‌که در ۵ ماه نخست پارسال، تعداد چک مبادله شده در هر ماه، معادل 8.8 میلیون فقره بود. یعنی تعداد چک‌های مبادله شده در سطح اقتصاد، بیش از 22% افت نمود. در حقیقت با وجود آنکه 25% از تعداد چک‌ها کاسته شده است؛ اما بر ارزش چک‌ها به میزان 13.5% افزوده شده است.

در ۵ ماه ابتدایی امسال، به‌طور میانگین به میزان 84.9 هزار میلیارد تومان چک مبادله شده است؛ در حالی‌که این عدد در بازه مشابه سال ۹۷ معادل 74.7 هزار میلیارد تومان بوده است. در واقع به سبب تورم، میانگین ارزش هر چک رشد کرده است. میانگین ارزش هر چک مبادله‌ای در ۵ ماه ابتدایی سال قبل، معادل 8.4 میلیون تومان بوده است که این عدد در بازه مشابه امسال به 12.4 میلیون تومان که معادل 47% می‌باشد؛ جهش کرده است.

سنگینی چک‌های برگشتی

براساس گزارش بانک مرکزی از تعداد چک‌های برگشتی در مرداد ماه نسبت به تیرماه، به میزان 9.8% کاسته شد. از نظر تعداد، نسبت چک‌های برگشتی به چک‌های مبادله‌ای نیز در مرداد ماه افت نموده و به 8.9% رسید که کمترین میزان در سال جاری محسوب می‌شود. نسبت ارزشی چک‌های برگشتی به چک‌های مبادله‌ای در مرداد ماه به 12.5% رسید. سطحی که از آذر ۹۷ به این سو تجربه نشده بود. با این حساب، از هر ۱۰۰ میلیون تومان چک صادر شده در دومین ماه تابستان، 12.5 میلیون تومان برگشت خورده است. اتفاقی که در طول ماه‌های گذشته رخ داده، این بوده است که ارزش نسبی چک‌های برگشتی، برخلاف چک‌های وصولی، افزایش یافته است.

ارزش میانگین هر چک برگشتی از اردیبهشت تا مرداد98، با 19% رشد به ۷. ۱۶ میلیون تومان رسیده است. در حالی‌که در همین بازه زمانی، ارزش هر چک وصولی، بیش از 16% کاهش داشته است. معمولا ارزش چک‌های وصولی و برگشتی، همگام با یکدیگر حرکت می‌کنند، اما در سه ماه منتهی به مرداد98، ارزش میانگین چک‌های برگشتی و وصولی کاملا در خلاف جهت یکدیگر حرکت کرده‌اند. به تعبیری، هر چه چک‌های وصول شده به سمت اعداد پایین‌تر حرکت کرده‌اند، چک‌های برگشت خورده به سمت اعداد کلان پیشروی نموده‌اند. فاصله افتادن بین ارزش سرانه چک وصولی و برگشتی، می‌تواند ناشی از ناتوانی در عدم تعهد به ارقام بالا باشد.

عملکرد ضعیف استان اصفهان

وضعیت اعتبار فعالان اقتصادی در استان‌ها، می‌تواند با نسبت چک‌های برگشتی به چک‌های مبادله‌ای مقایسه شود. در کل کشور، نسبت تعدادی چک برگشتی معادل 8.9% بوده است، در حالی‌که در استان‌ها این عدد بین 6.6% تا 14.5% متغیر بوده است. بهترین وضعیت در این زمینه برای استان گیلان ثبت شده است. در این استان، از هر هزار چک صادر شده، تنها ۶۶ چک برگشت خورده است. از نظر ارزشی نیز استان گیلان وضعیت مطلوبی دارد و تنها 9.1% از ارزش کل چک‌ها، برگشتی بوده است.

استان‌هایی که هم از نظر ارزشی و هم از نظر تعدادی، وضعیت مطلوبی را در این زمینه ثبت کردند، گیلان، البرز، ایلام، خوزستان و کرمانشاه می‌باشند. نکته جالب توجه در اینجا آن است که بهترین وضعیت چک برگشتی از نظر ارزشی، در مناطق آزاد رخ داده است. در این مناطق چک‌های برگشتی، معادل 8.6% از ارزش کل چک‌ها را شامل می‌شدند. نکته جالب‌تر اینکه بدترین وضعیت اعتبار چک، در استان اصفهان گزارش شده است. در این استان معادل 26.8% از ارزش چک‌ها برگشت خورده است. یعنی از هر یک میلیارد تومان چک صادر شده، نزدیک به ۲۷۰ میلیون تومان برگشتی بوده است.

استان سیستان و بلوچستان در در رتبه دوم بدترین استان‌ها در زمینه اعتبار چک قرار دارد که نسبت ارزشی چک‌های برگشتی در این استان به 16% هم نمی‌رسد که این رقم بیانگر اختلاف قابل توجه با استان اصفهان است.