چراغ سبز افت چک های برگشتی به بهبود وضعیت کسب وکار
بانک مرکزی خلاصه نتایج چک های مبادله‌ای، چک های وصولی و برگشتی در اردیبهشت‌ماه سال‌جاری را منتشر کرد. به‌دلیل اهمیت کارکرد و امتیاز چک و به‌ویژه جایگاه اعتباری چک در مبادلات کشور، این ابزار پرداخت، همچنان از مهم‌ترین ابزارهای نظام پرداخت کشور محسوب می‌شود.
آمار چک‌های برگشتی تا آذرماه سال ۱۳۹۳ در سطح استان تهران با استفاده از اطلاعات اتاق پایاپای اسناد بانکی تهیه و در گزارش شاخص‌های ماهانه اقتصادی منتشر شد. با راه‌اندازی سامانه چکاوک، سال ۱۳۹۵ گزارش آمار چک‌های مبادله‌ای براساس اطلاعات سامانه مذکور برای کلیه استان‌های کشور تهیه شد. این اطلاعات از فروردین‌ماه ۱۳۹۶ در پایگاه اطلاع‌رسانی بانک مرکزی در دسترس است. همچنین گزارش مذکور مربوط به چک‌های بین بانکی است و چک‌های درون بانکی را شامل نمی‌شود.
افزایش ارزش چک های مبادله‌ای
بررسی‌های انجام گرفته نشان می‌دهد که در اردیبهشت‌ماه سال‌جاری تعداد کل چک‌های مبادله شده به ۲/ ۷ میلیون فقره رسیده است که ارزش کل این چک ها بالغ بر ۹۹ هزار میلیارد تومان بوده است. این رقم از نظر تعداد نسبت به ماه گذشته ۳۴ درصد افزایش یافته است. این افزایش از نظر وزنی نسبت به ماه گذشته معادل ۸۳ درصد بوده است.
قاعدتاً تعداد چک‌های مبادله شده، اردیبهشت‌ماه نسبت به فروردین رقم بالاتری است زیرا در فروردین تعطیلات نوروزی وجود دارد و عمده کسب‌و‌کارها با تعطیلی‌های ابتدای سال مواجه هستند، به همین دلیل مقایسه ماهانه، اطلاعات ویژه‌ای پیرامون روند چک ارائه نمی‌کند؛ زیرا هر سال انتظار می‌رود که میزان چک‌ها در اردیبهشت‌ماه نسبت به فروردین‌ماه افزایش داشته باشد. به همین دلیل می‌توان آمارها را نسبت به مدت مشابه سال قبل درنظر گرفت. بر این اساس، آمارها نشان می‌دهد که نسبت به اردیبهشت‌ماه سال قبل مبلغ چک‌های مبادله‌ای به میزان ۵/ ۲۴ درصد افزایش یافته است. اما از منظر تعداد، چک‌های مبادله‌ای در اردیبهشت‌ماه سال‌جاری نسبت به مدت مشابه سال قبل ۲۶ درصد کاهش یافته است؛ بنابراین این موضوع بیانگر آن است که ارزش هر چک مبادله‌ای به‌طور متوسط نسبت به مدت مشابه سال قبل افزایش یافته است.
کاهش تعداد و ارزش چک های برگشتی
چک‌های مبادله‌ای به دو بخش کلی تقسیم می‌شوند. بخشی از آن چک های وصولی و بخش دیگر چک های برگشتی است. چک وصولی به چکی اطلاق می‌شود که صحت آن مورد تایید بانک عهده بوده و بانک نسبت به پرداخت آن اقدام کرده است. همچنین چک برگشتی به چکی اطلاق می‌شود که در هنگام ارائه به بانک جهت وصول، به دلایل ذیل غیرقابل پرداخت است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که تعداد چک های برگشتی اردیبهشت‌ماه معادل با ۶ هزار و ۵۶۴ فقره بوده است. چک‌های برگشتی نسبت به ماه قبل از آن از نظر تعداد به میزان ۲۵ درصد و از نظر ارزش ۵۹ درصد افزایش یافته است. این روند باتوجه به افزایش روزهای کاری اردیبهشت نسبت به فروردین‌ماه طبیعی است. همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد که تعداد چک‌های برگشتی در اردیبهشت‌ماه سال‌جاری نسبت به مدت مشابه سال قبل ۵۴ درصد کاهش یافته است.
از نظر مبلغ، میزان کاهش چک‌های برگشتی نسبت به اردیبهشت‌ماه سال قبل معادل ۳۳ درصد بوده است. در نتیجه آمارهای بانک مرکزی نشان می‌دهد که علاوه‌بر روند صعودی سالانه در آمارهای مبادله‌ای (از نظر مبلغ)، از ارزش چک‌های برگشتی کاسته شده است.
افت نسبت چک های برگشتی
یکی از نسبت‌های مهم در بین شاخص‌های چک که می‌تواند یک دید کلی از وضعیت چک‌های مبادله‌ای و برگشتی ایجاد کند، شاخص نسبت چک‌های برگشتی به چک‌های مبادله‌ای است. این نسبت که به درصد گزارش می‌شود نشان می‌دهد که چه میزان از چک‌های مبادله شده، برگشت خورده است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که نسبت چک‌های برگشتی به مبادله‌ای از نظر تعداد در اردیبهشت‌ماه به رقم ۱/ ۹ درصد رسیده است که این رقم در فروردین‌ماه سال‌جاری معادل ۸/ ۹ درصد بوده است و نشان می‌دهد که این نسبت در ماه دوم کاهش یافته است. اما نکته قابل‌توجه آن است که این رقم در اردیبهشت‌ماه سال قبل به میزان ۴/ ۱۴ بوده است. این موضوع نشان‌دهنده بهتر شدن شرایط نسبت به سال قبل است.
کاهش میزان نسبت چک‌های برگشتی به چک‌های مبادله شده می‌تواند این موضوع را تایید کند که شرایط کسب‌و‌کارها برای پاس کردن چک خود بهتر شده است. البته باید تاکید کرد که عوامل مختلفی در چک‌های برگشتی اثرگذار خواهند بود. عواملی نظیر نبود امضا، نقص امضا، مغایرت تاریخ عددی، مخدوش بودن امضا و مندرجات چک و کسری موجودی از عوامل برگشت چک بوده است. اما می‌توان اثر سایر عوامل به‌جز کسری موجودی را ثابت نگه داشت.
بنابراین با این فرضیه وضعیت موجودی حساب‌ها برای پاس کردن چک‌ها در اردیبهشت‌ماه سال‌جاری نسبت به مدت مشابه سال قبل بهتر شده است. گزارش بانک مرکزی نشان می‌دهد که در کل کشور از منظر تعداد ۹۵ درصد و از نظر ارزش ۹۴ درصد از کل چک‌های برگشتی به دلایل کسری یا فقدان موجودی بوده است و نشان می‌دهد که عمده تغییرات به‌خاطر بهبود موجودی در چک‌های مبادله‌ای است. می توان چنین استنتاج نمود که اگر نسبت چک‌های برگشتی به مبادله‌ای کاهش یافته است، به‌دلیل کافی بودن موجودی حساب‌ها بوده است. این روند بهبود را می‌توان در نسبت چک‌های برگشتی به مبادله‌ای نیز درنظر گرفت. بررسی‌ها نشان می‌دهد که این نسبت در اردیبهشت‌ماه سال‌جاری معادل ۳/ ۹ درصد بوده است. این در حالی است که در اردیبهشت سال قبل این نسبت معادل ۵/ ۱۷ درصد ثبت شده است. به‌طور کلی این رقم در سال‌های قبل عمدتا بالای ۱۰ درصد قرار داشت.