ضرورت توجه به رتبه‌بندی در بازار سرمایه
اگرچه رتبه‌بندی در بورس‌های جهانی امری متداول بوده اما این موضوع در بازار سرمایه کشور ما مغفول مانده و تقریباً هیچ نشانی از آن در بازار مشاهده نمی‌شود. از میان چند صد شرکت فعال در بازار سرمایه هیچ‌یک از آنها گزارش رتبه‌بندی ارائه نکرده‌اند. این در حالی است که بسیاری از فعالان بازار، انتظار دارند انجام و افشای گزارش‌های رتبه‌بندی، به شفافیت هرچه بیشتر بازار سرمایه کمک نماید.
قاسم محسنی مدیرعامل شرکت رتبه بندی اعتباری برهان، در خصوص وضعیت شرکت‌های رتبه‌بندی شده گفت: قراردادهایی جهت رتبه‌بندی اعتباری چند شرکت بازار سرمایه‌ای و نیز درجه‌بندی عملکرد چند صندوق سرمایه‌گذاری منعقدشده است که به سبب نوع قراردادها، امکان افشای نام آنها وجود ندارد؛ مگر آنکه خود آنها تمایل به افشای گزارش رتبه‌بندی داشته باشند.
مدیرعامل شرکت رتبه‌بندی اعتباری برهان ادامه داد: گزارش درجه‌بندی عملکرد دو صندوق فیروزه آسیا و صندوق امین آشنا برای عموم منتشرشده است که هر دو صندوق مذکور موفق به کسب رتبه ۵ ستاره شده‌اند. اما برخی صندوق‌ها که رتبه پایین‌تری اخذ کرده‌اند، اجازه انتشار عمومی گزارش را نداده‌اند. رتبه AAA بالاترین رتبه شرکت‌ها بوده و به معنای کمترین ریسک اعتباری شرکت خواهد بود که البته با در نظر گرفتن ریسک هر صنعت، بعید است شرکتی موفق به کسب رتبه AAA شود.
محسنی در ادامه افزود: تعداد شرکت‌ها و صندوق‌هایی که جهت رتبه‌بندی اقدام کرده‌اند، اندک بوده و عملاً شرکت‌ها و صندوق‌ها الزامی به رتبه‌بندی احساس نمی‌کنند. متأسفانه مشوق‌های لازم برای ترغیب شرکت‌ها و صندوق‌ها به رتبه‌بندی از سوی سازمان بورس و اوراق بهادار تعیین نشده و شرکت‌ها انگیزه‌ای برای انجام فرآیند رتبه‌بندی ندارند.
محسنی ادامه داد: البته شرکت رتبه بندی برهان در نظر دارد با انتخاب تصادفی ۲۰ صندوق سرمایه‌گذاری، بدون درخواست و انعقاد قرارداد، اقدام به درجه‌بندی عملکرد آنها کرده و نتیجه نهایی را به‌صورت عمومی منتشر نماید. درجه‌بندی این صندوق‌ها، نتایج متفاوتی به دنبال خواهد داشت و نشان‌دهنده بازدهی تعدیل‌شده نسبت به ریسک در طی مدت فعالیت صندوق‌ها بوده و عملکرد هر صندوق با صندوق مشابه خود مقایسه خواهد شد.
مدیرعامل شرکت رتبه بندی اعتباری برهان اظهار کرد: بر اساس اصلاحیه قانون صدور چک که سال گذشته ابلاغ‌شده است؛ ارائه دسته‌چک به مشتریان حقوقی بانک‌ها مستلزم رتبه‌بندی بوده و چنانچه این قانون اجرایی شود، تمام متقاضیان حقوقی دسته‌چک می‌بایست رتبه‌بندی شوند. وی تصریح کرد: فعلاً این قانون اجرانشده، اما نوع رتبه‌بندی متقاضیان دسته‌چک با رتبه‌بندی شرکت‌ها که به‌منظور انتشار اوراق بهادار صورت می‌گیرد، متفاوت خواهد بود؛ مقررات دیگر که مصوبه ستاد مبارزه با مفاسد اقتصادی است، رتبه‌بندی اعتباری اشخاص حقوقی متقاضی تسهیلات بانکی، افتتاح اعتبار اسنادی و صدور ضمانت‌نامه بانکی را الزامی نموده است. مقدمات پیاده‌سازی این مقررات نیز در حال انجام می‌باشد.
محسنی در ادامه در رابطه با اقداماتی که شرکت‌ها قبل از انتشار اوراق به‌منظور رتبه‌بندی انجام می‌دهند تصریح کرد: تا قبل از تأسیس شرکت‌های رتبه بندی، سازمان بورس طی مصوبه‌ای اعلام کرد به محض راه‌اندازی نخستین شرکت رتبه‌بندی، انتشار اوراق مستلزم رتبه‌بندی خواهد بود؛ اما به نظر می‌رسد این موضوع تنها برای ترغیب به تأسیس شرکت‌های رتبه‌بندی صورت گرفته بود و با راه‌اندازی شرکت‌های رتبه‌بندی، مصوبه ملغی شد. وی افزود: بهتر بود سازمان بورس الزام به معرفی ضامن برای انتشار اوراق را برداشته و اجازه می‌داد شرکت‌ها، رتبه‌بندی شده و اوراق با ریسک‌های متفاوت منتشر شود؛ ضمن آنکه تعیین نرخ دستوری برای اوراق سبب شده انتشار اوراق ماهیت خود را ازدست‌داده و عملاً اوراق در بازار نقد شوندگی ندارند.
محسنی تأکید کرد: اگرچه استقبال صندوق‌ها از رتبه بندی نسبت به شرکت‌ها بهتر بوده، اما کافی نمی‌باشد و ضمناً عدم افشای عمومی گزارش رتبه بندی، درواقع رتبه‌بندی را بی‌اثر می‌کند. وی در مورد استقبال استارت‌آپ‌ها از رتبه‌بندی گفت: سرمایه‌گذاران در VCها حق‌دارند قبل از سرمایه‌گذاری روی یک استارت‌آپ در مورد ریسک آن اطلاعات داشته باشند؛ اما فعلاً در این حوزه هم تمایلی به رتبه‌بندی مشاهده نمی‌شود. در نظر گرفتن برخی مشوق‌ها و یا ضرورت رتبه‌بندی استارت‌آپ‌هایی که قصد عرضه در فرابورس داشته باشند، می‌تواند انگیزه بیشتری برای رتبه‌بندی در صاحبان صنایع و شرکت‌ها ایجاد نماید.