جزئیات شرایط جذب سپرده در طرح بانکداری اسلامی
پیرو موافقت نمایندگان مجلس شورای اسلامی با کلیات طرح بانکداری جمهوری اسلامی ایران، مورخ 26/09/98، در ذیل به بخشی از مقررات مربوط به جذب سپرده در موسسات اعتباری اشاره می‌گردد:
جذب سپرده طبق ماده 94 به اشکال مختلف سپرده جاری، سپرده قرض‌الحسنه، سپرده سرمایه‌گذاری عام و سپرده سرمایه‌گذاری خاص، امکان‌پذیر خواهد بود. هم‌چنین موسسات اعتباری قادر خواهند بود تا در قالب عقود مورد تأیید شورای فقهی، به متقاضیان تسهیلات ارائه نمایند که اهم این تسهیلات شامل قرض‌الحسنه، تسهیلات با نرخ سود معین و تسهیلات با نرخ سود نامعین خواهد بود. در ادامه به تفضیل به هر یک از اشکال جذب سپده پرداخته می‌شود.
1- سپرده جاری:
طبق ماده 96، از آن‌جا که در این نوع سپرده رابطه موسسه اعتباری و سپرده‌گذار به صورت قرض بدون بهره است، لذا موسسه اعتباری موظف است در صورت درخواست سپرده‌گذار، اصل سپرده را فوراً به وی پرداخت نماید. سپرده‌گذاران با رعایت قوانین و مقررات، قادر به دریافت دسته چک خواهند بود و هم‌چنین با استفاده از کارت‌های بانکی و نیز سایر ابزارها و راهکارهای قانونی امکان برداشت سپرده را خواهند داشت.
در ماده 97، بانک مرکزی می‌تواند موسسات اعتباری را موظف به اعطای تسهیلات قرض‌الحسنه از محل بخشی از مانده سپرده‌های جاری نماید. لازم به ذکر است مشمولین تسهیلات قرض‌الحسنه در ماده 99 طرح بانکداری اسلامی مشخص شده‌اند.
2- سپرده و تسهیلات قرض‌الحسنه:
در این نوع سپرده، مطابق ماده 98، رابطه حقوقی سپرده‌گذار و مؤسسه اعتباری، «وکالت برای اعطای قـرض‌الحسـنه» می‌باشد. در این نوع سپرده نیز همانند سپرده جاری موسسه اعتباری موظف است در صورت درخواست سپرده‌گذار، اصل سپرده را فوراً به وی پرداخت نماید. منابع موجود از محل سپرده های قرض‌الحسنه جزء منابع موسسه اعتباری نمی‌باشد و موسسه اعتباری متعهد است بعد از کسر ذخایر قانونی آن را در قالب تسهیلات قرض‌الحسنه استفاده نماید.
لازم به ذکر است سپرده‌گذار با استفاده از کارت‌های بانکی و نیز سایر ابزارها و راهکارهای قانونی امکان برداشت سپرده را خواهد داشت.
براساس ماده 99، تسهیلات قرض‌الحسنه در مواردی هم‌چون ازدواج، تولد فرزند، فوت، هزینه‌های بستری شدن در بیمارستان، آزادی زندانیان جرائم غیرعمد نیازمند و تأمین معیشت خانواده‌های آنها و نیز تأمین مسـکن و اشتغال و رفع نیازهای ضروری مددجویان تحت پوشش نهادهای حمایتی و زنان سرپرست خانوار، به متقاضیان اعطا می‌گردد. البته در صورت تصویب هیأت عالی، بانک مرکزی می‌تواند مواردی دیگری را به موارد فوق‌الذکر اضافه نماید.
طبق تبصره‌های ماده 99، در صورتی که در قانون مشخصاً ذکر نشده باشد، سقف و شرایط اعطای تسهیلات قرض‌الحسنه و سهم هریک از موارد مذکور در این ماده از کل منابع قرض‌الحسنه در اختیار مؤسسات اعتباری، به تصویب هیأت عالی می‌رسد.
هم‌چنین وظیفه نظارت بر عدم انحراف تسهیلات قرض‌الحسنه در موسسات اعتباری، بر عهده بانک مرکزی می‌باشد و باید عملکرد موسسات اعتباری درخصوص سپرده و تسهیلات قرض‌الحسنه را به اطلاع عموم مردم برساند.
در ماده 100 طرح قانون بانکداری اسلامی، موسسات اعتباری می‌توانند از موارد متعددی به منظور تشویق سپرده‌گذاران قرض‌الحسنه استفاده نمایند. این موارد می‌تواند تخفیف در نرخ سود سایر تسهیلات، اولویت در پرداخت تسهیلات قرض‌الحسنه به سپرده‌گذار یا افراد معرفی شده توسط وی و یا سایر روش‌های مورد تأیید شورای فقهی باشد.
3- سپرده سرمایه‌گذاری عام:
طبق ماده 101، در این نوع سپرده، موسسه اعتباری به عنوان وکیل سپرده‌گذاران، سپرده آنها را به صورت تسهیلات و در قالب مورد تأیید بانک مرکزی در اختیار متقاضیان دریافت تسهیلات قرار می‌دهد و از ایشان سود دریافت می‌نماید. موسسه اعتباری موظف است پس از کسر حق‌الوکاله خود، سود حاصله را طبق قوانین بین سپرده‌گذاران تقسیم نماید.
براساس ماده 102، در این نوع سپرده به هیچ عنوان نرخ سود قطعی و از پیش تعیین شده ای درج نمی‌گردد. سود قطعی در پایان دوره و با انجام محاسبات مورد تأیید بانک مرکزی تعیین می‌گردد.
با عنایت به ماده 103، نرخ سود مورد انتظار سپرده‌های سرمایه‌گذاری عام باید در ابتدای هر فصل توسط بانک مرکز برآورد گردیده و از طریق پایگاه اطلاع‌رسانی بانک مرکزی در اختیار عموم قرار گیرد. نرخ سود مورد انتظار سپرده‌های سرمایه‌گذاری عام با توجه به اوضاع اقتصادی دوره پیش رو، تشخیص داده می‌شود و موسسات اعتباری مجاز خواهند بود تا حداکثر معادل 70 درصد سود مورد انتظار را به صورت علی‌الحساب به سپرده‌گذاران پرداخت نمایند.
4- سپرده سرمایه‌گذاری خاص:
براساس ماده 104، موسسات اعتباری قادر خواهند بود بنا به درخواست بنگاه‌های اقتصادی و به منظور تأمین مالی طرح (پروژه)هـای موردنظر آنان، سپرده سرمایه‌گذاری خاص جذب نمایند که در قالب فروش «گواهی سپرده سرمایه‌گذاری خاص» توسط مؤسسه اعتباری به مشتریان انجام می‌گردد.
مؤسسه اعتباری وجوه جمع‌آوری شده از طریق فروش «گواهی سپرده سرمایه‌گذاری خاص» را طبق قرارداد منعقد شده با متقاضی، در قالب عقود با نرخ سود نامعین در اختیار وی قرار می‌دهد و به عنوان وکیل صاحبان گواهی سپرده سرمایه‌گذاری خاص، در تصمیم‌گیری‌های مربوط به طرح(پروژه)، مشارکت می‌نماید. لازم به ذکر است کلیه حساب‌های بانکی طرح(پروژه)، عملیات توزیع سود و تسـویه حساب با سپرده‌گذاران باید در مؤسسه اعتباری پذیرنده سپرده سرمایه‌گذاری خاص متمرکز باشد.
تبصره‌های ماده 104: جذب سپرده سرمایه‌گذاری خاص می‌تواند مختص به یک طرح یا پروژه نبوده و سبدی از طرح (پروژه) مدنظر باشد. سود پرداختی به سپرده‌گذاران به صورت تضمین شده نخواهد بود و موسسه اعتباری تنها می‌تواند بازپرداخت اصلا سپرده‌ها را در سررسید تعهد و یا بیمه نماید. اوراق گواهی سپرده سرمایه‌گذاری خاص قابل خرید و فروش در بازار سرمایه می‌باشد.
هم‌چنین مؤسسات اعتباری می‌توانند طبق قرارداد، نقش‌های متعهد پذیره‌نویس، ضامن (فقط نسبت به اصل مبلغ سـپرده) و بازارگردان را در رابطه با اوراق گواهی سپرده سرمایه‌گذاری خاص برعهده بگیرند.
طبق ماده 105، طرح‌هایی که از طریق سپرده سـرمایه‌گـذاری خاص تامین مالی مـی‌شوند، باید از سازوکار «صندوق طرح(پروژه)» یا سایر سازوکارهای موجود در بازار سرمایه، که امکان محاسبه سود و زیان طرح (پروژه) را فراهم می‌کند، استفاده نمایند.
براساس ماده 106، موسسات اعتباری بایستی قبل از پذیرش سپرده، مشخصات طرح یا پروژه، میزان بازده احتمالی، نحوه تسویه‌حساب نهایی و سایر آیتم‌های مورد نیاز را مشخص و اعلام نمایند.