عقد خرید دین در بانکداری اسلامی
تعریف
خرید دین قراردادی است که یک شخص ثالث، دین مدت‌دار بدهکار را از داین (طلبکار) خریداری می‌نماید. در عقد خرید دین بحث اوراق تجاری مطرح است که شخص ثالت برابر با مبلغ اسمی و یا کمتر از مبلغ اسمی را پیش از سررسید به داین (طلبکار) پرداخت کرده و با دریافت اوراق تجاری از وی و تنزیل آن در مدت باقی‌مانده تا سررسید واقعی، اصل مبلغ اسمی را از بدهکار دریافت می‌کند.
تعریف خرید دین در سیستم بانکی
خرید دین از جمله عقود اسلامی است که مانند عقود مشارکت مدنی و قرض‌الحسنه جزء قراردادهای تملیکی است. در سیستم بانکی، خرید دین بیشتر در قالب تسهیلات خرید دین تعریف می‌شود که عبارتست از:
تسهیلاتی است که در آن بانک به عنوان شخص ثالث، با اعطای تسهیلات، نسبت به خرید اسناد و اوراق تجاری صادره از سوی اشخاص حقیقی و حقوقی (بدهکار) از ذینفع این اوراق (داین) به قیمتی کمتر از مبلغ اسمی آنها اقدام و در سررسید اسناد وجه آنها را از بدهکار وصول می‌نماید.
لازم به ذکر است که منظور از اسناد و اوراق تجاری، اوراق و اسناد بهاداری است که نشان‌دهنده ایجاد یک دین و یا بدهی واقعی باشد و صوری نباشد. مبلغ اسمی نیز، ارزشی است که روی اسناد و اوراق تجاری نوشته می‌شود. اوراق و اسناد تجاری مورد استفاده در خرید دین، سفته، برات و چک می‌باشد.
مزیت اصلی خرید دین، تأمین نقدینگی زودتر از موعد برای بنگاه‌هایی است که اقدام به معامله تجاری نموده‌اند ولی مبلغ معامله را پیش از سررسید اوراق و اسناد تجاری نیاز دارند.
خرید دین در بانکداری اسلامی
از زمان ایجاد قانون بانکداری بدون ربا در کشور که به سال 1362 برمی‌گردد، عقد خرید دین در بسیاری از بانک‌های کشور قابلیت اجرایی داشته است و موضوع جدیدی نیست ولیکن بانک مرکزی در سال 1390 در بخشنامه‌ای مصوب در جلسه 1328، مفاد دستورالعمل‌های اجرایی عقدهای استصناع، مرابحه و خرید دین را تنظیم و آن را به تمام بانک‌های دولتی و غیردولتی ابلاغ نموده است. در بسیاری از کشورهای دیگر نیز خرید دین رایج است اما به شکلی متفاوت؛ به عنوان مثال استفاده از کارت اعتباری مصداق بارز خرید دین است. با استفاده از کارت اعتباری، یک فرد می‌تواند آنچه نیاز دارد بدون پرداخت پول از فروشگاه خریداری نماید و در سررسید مقرر وجه کارت را به بانک صادرکننده عودت نماید.
شرایط لازم برای خرید دین
– خرید دین باید ناشی از معامله حقیقی و واقعی بوده و عدم صوری بودن آن محرز گردد.
– خرید دین باید در معاملات مشروع باشد و دیون خلاف قانون مورد پذیرش نمی‌باشد.
– سررسید اسناد و اوراق تجاری قابل خریداری باید پس از تحویل کالا موضوع آن اسناد و اوراق قرضه باشد.
– مدت زمان باقی‌مانده تا سررسید اسناد و اوراق تجاری در هنگام خرید دین نباید بیش از یک سال یا 12 ماه باشد.
– متعهد اوراق و اسناد تجاری (بدهکار) باید قدرت پرداخت کافی بوده و در پرداخت‌های خود حسن سابقه داشته باشد. بانک باید از شرایط پرداختی بدهکار اطمینان پیدا کند.
– بدهکار یا همان شخصی که تقاضای دریافت تسهیلات خرید دین دارد، باید دارای حساب جاری با گردش حساب و میانگین موجودی مناسب باشد و اهلیت قانونی وی ثابت شده باشد.
