تاریخچه پیدایش موسسات اعتبارسنجی و رتبه‌بندی
در سال 1837 در ایالات متحده امریکا نخستین بحران مالی رخ داد که تا اواسط دهه 1840 نیز ادامه داشت. در این برهه بهره و سود، قیمتها و دستمزدها کاهش یافت و در عین حال نرخ بیکاری به شدت بالا رفت که این رکود منشاء داخلی و خارجی داشت. بانک‌ها در نیویورکسیتی پرداخت‌های پولی خود را به تعویق انداختند بدین معنی که آنها دیگر اوراق تجاری را به ارزش اسمی کامل به صورت پول بازخرید نمی‌کردند. در پی این اقدام و در این شرایط بسیاری از بانک‌ها فرو پاشیدند، کسب و کارها با شکست مواجه شدند، قیمتها دچار افت شدید گردید و هزاران کارگر در امریکا شغل خود را ازدست دادند. طی دو ماه، ضرر و زیان حاصل از شکست‌های بانکی در نیویورک جمعاً به یکصد میلیون دلار رسید. از 850 بانک در ایالات متحده، 343 بانک به طور کامل منحل شدند و 62 بانک نیز تا مرز ورشکستگی پیش رفتند. در پی این بحران بود که نیاز به وجود موسسات اعتباری به عنوان پیشگامان آژانس‌های رتبه‌بندی ایجاد شد. این سازمان‌ها توانایی بازرگانان برای بازپرداخت بدهی‌ها را مورد ارزیابی قرار می‌دادند. اولین آژانس اعتبارسنجی توسط Lewis Teppan در سال 1841 و در شهر نیویورک تأسیس شد. نخستین آموزه‌ها و راهبردهای کاربردی درخصوص اعتبارسنجی در سال 1859 توسط Robert Dun منتشر گردید. همچنین John Bradstreet در سال 1849 شرکت رتبه‌بندی و آموزه‌ها و راهبردهای رتبه‌بندی دیگری را تهیه و در سال 1857 مدارک مربوط به آن را منتشر نمود.
آژانس‌های رتبه‌بندی اعتباری در امریکا به طور ویژه از اوایل سال 1900 آغاز به کار کردند و مأموریت آنها رتبه‌بندی و ارزیابی اوراق بهادار به ویژه اوراق قرضه مربوط به بازار راه آهن بود زیرا در این دوره صنعت راه سازی و گسترش ریل در امریکا بسیار گسترده شده بود و همین امر زمینه را برای شرکت‌های توسعه‌یافته فراهم می‌کرد تا از طریق عرضه اوراق قرضه خود برای تجهیز و راه‌اندازی راه‌آهن‌ها تأمین مالی نمایند. لذا بازار اوراق قرضه نیز در این دوران بسیار قوت گرفت و عرضه آن در امریکا نسبت به سایر نقاط جهان چندین برابر بیشتر شد؛ البته پیش از امریکا بازار اوراق در هلند و بریتانیا وجود داشت اما دارای ابعادی بسیار کوچک بود. از جمله کسانی که به جذب سرمایه‌گذاران در راستای گسترش راهآهن پرداخت، Henry Varnum Poor’s بود.
رکود بزرگ دیگری که در امریکا اتفاق افتاد و بیشتر مربوط به بحران مالی بانک‌ها بود، در سال 1907 طی سه هفته رخ داد که در این دوره ارزش اوراق بهادار بورس نیویورک به شدت کاهش پیدا کرد و برای آحاد جامعه نااطمینانی و عدم صداقت را در پی داشت. رکود در این دوره به سرعت فراگیر شد تا جایی که بسیاری از بانک‌ها و شرکت‌ها در معرض ورشکستگی قرار گرفتند. علت اصلی این بحران کاهش نقدینگی در نتیجه عملکرد چندین بانک در نیویورک و کاهش اعتماد در میان سپرده‌گذاران و نیز وفور بنگاه‌های شرط بندی بود. سقوط بورس‌های امریکا اثر قابل توجهی بر بازارهای اعتباری گذاشت. در این زمان بانک‌ها درگیر سرمایه‌گذاری‌های مشترک پرریسک‌تر شده بودند و یک رقابت جدی بین بانک‌ها و رقبای جدید آنها یعنی شرکت‌ها و موسسات مالی شکل گرفته بود.
در سال 1909 تحلیلگر مالی به نام John Moody، شرکتی با محور فعالیت منحصراً اوراق قرضه راهآهن راه‌اندازی نمود و در آن به تحلیل ارزش اعتباری این اوراق پرداخت و در واقع این اولین قدم برای رتبه‌بندی و ارائه گزارش قابل دسترسی در آن زمان بود. شرکت Moody اولین شرکتی بود که درخصوص اعتبار اوراق قرضه به سرمایه‌گذاران خدمات ارائه می‌داد و در قبال آن پول دریافت می‌کرد.
در سال 1913 خدمات ارائه شده از سوی موسسه Moody’s با تغییر در دو عامل دستخوش تغییرات شد. این موسسه تمرکز خود را بر روی شرکت‌ها و کارخانه‌های صنعتی و فراگیر (مانند آب و برق) و همچنین بررسی مطلوبیت‌های کسب شده معطوف نمود. علاوه بر این، این موسسه استفاده از نامه به عنوان گزارش رتبه‌بندی را در دستور کار خود قرار داد.
در سال‌های آتی حضور سه شرکت بزرگ و معتبر رتبه‌بندی در امریکا تأیید گردید. شرکت Poor’s در سال 1916 تأسیس شد و همچنین شرکت‌های Standard Statistics در سال 1922 و Fitch در سال 1924 آغاز به کار کردند. بنابراین از سال 1920 به بعد و پس از تصویب جداسازی کسب و کار اوراق بهادار از بانکداری، صنعت رتبه‌بندی در ایالات متحده امریکا رو به گسترش نهاد. در پی تصویب این قانون، سپرده‌گذاران و سرمایه‌گذاران در بازار اوراق بهادار خواهان شفافیت بیشتر در این بازار شدند که در نهایت منجر به ایجاد کمیسیون اوراق بهادار و بورس شد. بانک‌های امریکایی مجاز بودند که فقط اوراق قرضه سرمایهگذاری را نگهداری کنند و تنها از طریق رتبه‌بندی‌های صورت گرفته توسط موسسات ، Moody’s، Fitch و Standard & Poor’s انواع اوراق قرضه‌ای که بانک‌ها می‌توانستند در آنها سرمایهگذاری کنند، معین می‌شد.
در سال 1941 موسسه Standard Statistics با موسسه Poor’s ادغام گردیده و شرکت رتبه‌بندی Standard & Poor’s شکل می‌گیرد. در این سال S&P راهنمای جدید اوراق قرضه را منتشر می‌کند که حاوی فهرستی از حدود 7000 رتبه‌بندی اوراق شهرداری بود و راهنمای اوراق قرضه قبل از آن به رتبه‌بندی آماری و کیفی اوراق قرضه شرکتی اختصاص داشت.
در اواخر دهه 1960 و دهه 1970، رتبه‌بندی‌ها به سمت بورس اوراق بهادار و سپرده‌های بانکی نیز کشیده شد؛ لذا از این زمان به بعد، سازمان‌های بزرگ مدل کسب و کار خود را با شروع کردن به خرید اوراق قرضه تغییر دادند. شرکت S&P نخستین شرکت رتبه‌بندی بود که در سال 1970 رتبه‌بندی شرکت‌های بیمه از حیث توانایی پرداخت خسارت‌های وارده به بیمه‌شوندگان را آغاز نمود.
با گذشت زمان آژانس‌های رتبه‌بندی در پی تکمیل و ارائه نوآوری در گزارشات اعتباری، سطوح درجه‌بندی را به سیستم‌های رتبه‌بندی خود اضافه کردند. در سال 1973 موسسه Fitchشروع به استفاده از علائم مثبت و منفی در گزارشات خود و درج در کنار سطوح رتبه‌بندی نمود. سال بعد نیز موسسه Poor’s همین رویه را در پیش گرفت و شرکت Moody’s در سال 1982 اقدام به انجام این کار کرد.
از سال 1975 کمیسیون اوراق بهادار و بورس به گزارشات اعتباری توجه ویژه‌ای مبذول داشتند و از نتایج آن استفاده می‌کردند. به عنوان مثال، کمیسیون حداقل الزامات سرمایه‌ای را برای کارگزاران و نمایندگان واسطه‌گری مالی تغییر داد، همچنین اجازه چاپ اوراق قرضه کوچکتر و پرریسک‌تر با نرخ بهره بالاتر داده می‌شد. در نهایت به منظور دستیابی به رتبه‌بندی معتبر اوراق بهادار و بورس امریکا، نهاد رتبه‌بندی ملی[1] در امریکا تأسیس و به رسمیت شناخته شد.
در سال‌های 1990-1980 فعالیت موسسات رتبه‌بندی در بازارهای مالی به طور فزاینده‌ای افزایش یافت و تعداد این موسسات در کشورهای توسعه‌یافته و “بازارهای نوظهور[2]” موجود در کشوهای در حال توسعه بیشتر شد. در این دهه موسسات Moody’s و S&P شروع به گشایش دفاتر خود در اروپا، ژاپن و به‌ویژه بازارهای نوظهور کردند. همچنین موسسات غیرامریکایی نیز در خارج از ایالات متحده فعالیت خود را آغاز کردند. در اوایل سال 1990 علاوه بر موسسات رتبه‌بندی امریکایی که ذکر شد، یک شرکت بریتانیایی، دو شرکت کانادایی (مانند [3]DBRS) و سه شرکت ژاپنی (مانند [4]JCR و R&I[5]) نیز به عنوان موسسات رتبه‌بندی دارای قدرت و نفوذ، در جهان، از سوی نشریه فایننشیال تایمز[6] شناخته و معرفی شدند. همچنین در این دهه بود که شرکت‌های رتبه‌بندی اسناد شهرداری‌ها را نیز از حیث ارزش اعتباری مورد بررسی قرار می‌دادند.
تأمین مالی و یا سرمایهگذاری ساختاریافته[7] نیز از دیگر جنبه‌های تمایز و رشد موسسات رتبه‌بندی اعتباری بود. مهندسی مالی اوراق بهادار، تعیین وثایق مناسب برای انواع تسهیلات و مشاوره در زمینه کسب سود و قیمت‌گذاری، دیگر منبع درآمدزایی برای موسسات رتبه‌بندی بود که با آغاز قرن بیست و یکم شروع شد و موسسات رتبه‌بندی در این زمینه‌ها نیز خدمات ارائه می‌دادند. تا سال 2006، شرکت Moody’s درآمدی بالغ بر 881 میلیون دلار از طریق ارائه خدمات در حوزه سرمایهگذاری ساختاریافته به دست آورد. در سال 2008 نیز تعداد قابل توجهی از موسسات رتبه‌بندی به ارائه این خدمت روی آوردند و درآمد قابل توجهی نیز برای آنها به همراه داشت.
تا سال 2010، سه موسسه بزرگ رتبه‌بندی S&P، Moody’s و Fitch بیش از 95% رتبه‌بندی‌های تجاری را انجام می‌دادند. S&P و Moody’s به میزان 80% و Fitch سهمی در حدود 15% داشت. از ماه دسامبر سال 2012، موسسه S&P با رزومه 1.2 میلیون پرونده رتبه‌بندی و در اختیار داشتن 1416 تحلیلگر به عنوان بزرگترین موسسه رتبه‌بندی انتخاب شد. پس از آن موسسه Moody’s با 1 میلیون پرونده و 1252 نیروی تحلیلگر در رده دوم و موسسه Fitch نیز با حدود 350،000 پرونده اعتباری در رده سوم قرار می‌گیرند. اما تنها این سه موسسه منبع کسب اطلاعات اعتباری نیستند بلکه موسسات کوچکتری نیز وجود دارند که عمدتاً در کشورهایی غیر از امریکا فعالیت می‌کنند. طبق گزارشات سال 2019 سایت Wikirating در حال حاضر حدود 113 شرکت رتبه‌بندی در 47 کشور مختلف دنیا وجود دارد.
| سال | کشور | موسسه اعتبارسنجی | توضیح رویداد |
| 1837 | امریکا | – | بحران مالی در این کشور رخ داد زیرا بانک‌ها از پرداخت پول به مردم اجتناب می‌کردند و به نوعی ورشکسته شده بودند. در پی این بحران بود که نیاز به وجود موسسات اعتباری به عنوان پیشگامان آژانس‌های رتبه‌بندی ایجاد شد. |
| 1841 | امریکا | Lewis Teppan | اولین آژانس رتبه‌بندی غیرحرفه‌ای توسط Lewis Teppan در شهر نیویورک تأسیس شد. |
| 1859 | امریکا | Dun & John Bradstreet | نخستین آموزه‌ها و راهبردهای کاربردی درخصوص اعتبارسنجی منتشر گردید. |
| 1900 | امریکا | – | آژانس‌های رتبه‌بندی اعتباری در امریکا به طور ویژه از اوایل سال 1900 آغاز به کار کردند و مأموریت آنها رتبه‌بندی و ارزیابی اوراق بهادار به ویژه اوراق قرضه مربوط به بازار راهآهن بود. |
| 1900 | امریکا | – | از جمله کسانی که به جذب سرمایه‌گذاران در راستای گسترش راهآهن پرداختند، Henry Varnum Poor’s بود. |
| 1907 | امریکا | – | رکود در امریکا: علت اصلی این بحران کاهش نقدینگی در نتیجه عملکرد چندین بانک در نیویورک و کاهش اعتماد در میان سپرده‌گذاران و نیز وفور بنگاه‌های شرط بندی بود. در این زمان بانک‌ها درگیر سرمایه‌گذاری‌های مشترک پرریسک‌تر شده بودند و یک رقابت جدی بین بانک‌ها و رقبای جدید آنها یعنی شرکت‌ها و موسسات مالی شکل گرفته بود. |
| 1909 | امریکا | Moody’s | تحلیلگر مالی به نام John Moody، شرکت رتبه‌بندی با محور فعالیت منحصراً اوراق قرضه راهآهن راه‌اندازی نمود. |
| 1913 | امریکا | Moody’s | ارائه گزارشات اعتباری به صورت نامه برای اولین بار |
| 1916 | امریکا | Poor’s | تأسیس شرکت |
| 1922 | امریکا | Standard & Statistics | تأسیس شرکت |
| 1924 | امریکا | Fitch | تأسیس شرکت |
| 1941 | امریکا | Standard & Poor’s | در سال 1941 موسسه Standard Statistics با موسسه Poor’s ادغام گردیده و شرکت رتبه‌بندی Standard & Poor’s شکل می‌گیرد. |
| 1970-1960 | امریکا | – | رتبه‌بندی‌ها به سمت بورس اوراق بهادار و سپرده‌های بانکی نیز کشیده شد. |
| 1970 | امریکا | S & P | نخستین شرکت رتبه‌بندی در امریکا بود که در سال 1970 رتبه‌بندی شرکت‌های بیمه از حیث توانایی پرداخت خسارت‌های وارده به بیمه‌شوندگان را آغاز نمود. |
| 1973 | امریکا | Fitch | این موسسه شروع به استفاده از علائم مثبت و منفی در گزارشات خود و درج در کنار سطوح رتبه‌بندی نمود. |
| 1974 | امریکا | Poor’s | این موسسه شروع به استفاده از علائم مثبت و منفی در گزارشات خود و درج در کنار سطوح رتبه‌بندی نمود. |
| 1975 | امریکا | NRSROs | به منظور دستیابی به رتبه‌بندی معتبر اوراق بهادار و بورس امریکا، نهاد رتبه‌بندی ملی[8] در امریکا تأسیس و به رسمیت شناخته شد. |
| 1975 | ژاپن | R&I | تأسیس شرکت رتبه‌بندی |
| 1976 | کانادا | DBRS | تأسیس شرکت رتبه‌بندی |
| 1982 | امریکا | Moody’s | این موسسه شروع به استفاده از علائم مثبت و منفی در گزارشات خود و درج در کنار سطوح رتبه‌بندی نمود. |
| 1985 | ژاپن | JCR | تأسیس شرکت رتبه‌بندی |
| 1980-1990 | – | Moody’s و S&P | شروع به گشایش دفاتر خود در اروپا، ژاپن و به‌ویژه بازارهای نوظهور کردند. |
| 1980-1990 | – | Moody’s، S&P و Fitch | در این دهه بود که شرکت‌های رتبه‌بندی اسناد شهرداری‌ها را نیز از حیث ارزش اعتباری مورد بررسی قرار می‌دادند. |
| 2005 | – | اکثر موسسات | تأمین مالی و یا سرمایهگذاری ساختاریافته نیز از دیگر جنبه‌های تمایز و رشد موسسات رتبه‌بندی اعتباری بود. مهندسی مالی اوراق بهادار، تعیین وثایق مناسب برای انواع تسهیلات و مشاوره در زمینه کسب سود . قیمت‌گذاری، دیگر منبع درآمدزایی برای موسسات رتبه‌بندی بود که با آغاز قرن بیست و یکم شروع شد و موسسات رتبه‌بندی در این زمینه‌ها نیز خدمات ارائه می‌دادند. |
| 2010 | – | Moody’s، S&P و Fitch | این سه موسسه بیش از 95% رتبه‌بندی‌های تجاری را در سراسر دنیا انجام می‌دادند. |
| 2012 | – | Poor’s | با رزومه 1.2 میلیون پرونده رتبه‌بندی و در اختیار داشتن 1416 تحلیلگر به عنوان بزرگترین موسسه رتبه‌بندی انتخاب شد. |
| 2019 | – | – | طبق گزارشات سایت Wikirating در حال حاضر حدود 113 شرکت رتبه‌بندی در 47 کشور مختلف دنیا وجود دارد. |
[1] Nationally recognized Statistical Rating Organization (NRSROs)
[2] Emerging Markets
[3] Dominion Bond Rating Service (1976)
[4] Japan Credit Rating Agency (1985)
[5] Rating & Investment Information, LTD (1975)
[6] Financial Times
[7] Financial Structured